Του Θανάση Γρηγορόπουλου
Ανάμεσα στις κοσμογονικές αλλαγές που έλαβαν χώρα τον προηγούμενο αιώνα, είχαμε και την δημιουργία της ψυχανάλυσης. Δεν επρόκειτο απλά για μια νέα επιστήμη. Επρόκειτο για μια φιλοσοφική επανάσταση. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ένας εκπληκτικός ανθρωπος, έστρεψε το βλέμμα της επιστήμης από το περιβάλλον βαθιά μέσα στην ψυχή του ανθρώπου.
Με την δουλειά του, κατάφερε να δημιουργήσει μια αρκετά συγκροτημένη θεωρία για την λειτουργία του ανθρώπινου μυαλού. Κεντρικό ρόλο στην θεωρία του αυτή έπαιζε η ιδέα του "υποσυνειδητου". Το υποσυνείδητο ορίστηκε από τον Φρόιντ ως μια τεράστια αποθήκη μέσα στην οποία οι άνθρωποι καταχωνιάζουν ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν: τους φόβους που δεν μπορούν να ξεπεράσουν, τις επιθυμίες που αδυνατούν να ικανοποιήσουν, τα ένστικτα που δεν μπορούν να εξωτερικεύσουν κ.ο.κ.
Η άποψη του Φρόιντ ήταν πως το υποσυνείδητο είναι στην τελική αυτό που κάνει κουμάντο στην συμπεριφορά των ανθρώπων. Είναι οι κρυφοί μας πόθοι που μας ωθούν να πράξουμε. Είναι οι κρυφοί μας φόβοι που μας σταματάνε. Και όσο δεν μπορούμε να τα εκφράσουμε, τόσο αυτά τα κρυμμένα μας συναισθήματα μας τρώνε την ψυχή, μας στερούν την χαρά και την ηρεμία και δημιουργούν ένα κάρο κόμπλεξ, υστερίες, φοβίες, ενοχές και άλλα ακραία συμπτώματα.
Εάν όμως το υποσυνείδητο κάνει πραγματικά κουμάντο στις πράξεις του κάθε ανθρώπου, τότε τι ρόλο παίζει η λογική; Παραδόξως, τις περισσότερες φορές την λογική την χρησιμοποιεί ο άνθρωπος όχι για να λαμβάνει αποφάσεις αλλά για να τις εκλογικεύει εκ των υστέρων: πρώτα νοιώθεις προς τα που θέλεις να πας και μετά αναζητάς επιχειρήματα για να στηρίξεις την εσωτερική σου τάση.
Κανένας άνθρωπος δεν δρα προς μια κατεύθυνση αν δεν το "νοιώθει", εκτός κι αν εξαναγκαστεί ή εάν εξαναγκάσει τον εαυτό του.
Εάν εξαναγκαστεί, τότε κάνει μια ανελεύθερη πράξη. Εάν εξαναγκάσει τον εαυτό του, τότε κάνει μια ελεύθερη πράξη.
Αυτή την ελευθερία ήταν που δίδαξε ο Σωκράτης: την ελευθερία από τον ίδιο μας τον εαυτό.
Υπό αυτή την έννοια, ο ορθολογισμός και η επιστήμη είναι ό,τι πιο ελεύθερο έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος εώς σήμερα: εάν το πείραμα δεν στηρίξει την θεωρία, η θεωρία είναι λάθος, όσο κι αν μας αρέσει η θεωρία (ή αυτός που την διατύπωσε).
Η λειτουργία του υποσυνείδητου δεν είναι κάτι θεωρητικό. Ρωτήστε όποιον διαφημιστή θέλετε και θα σας επιβεβαιώσει μια πολύ απλή αλήθεια: εάν θέλεις να πουλήσεις ο,τιδήποτε, κάνε τον πελάτη να νοιώσει πως εάν το αγοράσει, θα κάνει σεξ.
Γυναίκες που γλύφουν παγωτά, που χαϊδεύουν αυτοκίνητα και που μυρίζουν αρωματισμένους σβέρκους κατακλύζουν την ζωή μας καθημερινά. Γιατί; Γιατί η θεωρία λειτουργεί. Για να πουλήσεις κάτι, μην αναφέρεσαι σε αυτό που θες να πουλήσεις. Απλά συνέδεσε το με κάτι που ο αγοραστής θα ήθελε υποσυνείδητα να κάνει. Οσο παράλογος κι αν είναι αυτός ο συνδιασμός, θα λειτουργήσει. Τόσο μεγάλη είναι η δύναμη του υποσυνειδητου.
Λαϊκισμός είναι η τεχνική να μιλάς στο υποσυνείδητο των ανθρώπων, συνδεόντας τους κρυφούς τους φόβους και ελπίδες με την κατεύθυνση που επιθυμείς. Να υπόσχεσαι ότι θα ικανοποιήσεις τις κρυφές τους ανάγκες, εφ' όσον αυτοί κάνουν αυτό που τους λες. Να τους φοβίζεις ότι θα τους συμβούν οι χειρότεροι φόβοι τους, εάν δεν κάνουν αυτά που τους λες.
Ο λαϊκισμός δεν μιλάει με νούμερα και αριθμούς. Αυτή είναι η γλώσσα της επιστήμης. Εάν κάποιος αριθμός τον στριμώξει στην γωνία, ο λαϊκισμός πολύ απλά θα τον συνδέσει με κάτι που οι ακροατές φοβούνται και θα τους φέρει πάλι με την μεριά του.
Ο λαϊκισμός είναι ο πιο ανήθικος τρόπος να κάνεις πολιτική.
Η Ελλάδα έχει υποφέρει πολλές φορές από λαϊκισμό. Δεληγιάννηδες, Παπανδρέου κατά συρροήν, ο Καραμανλής ο μικρός και τόσοι άλλοι ανάξιοι άνθρωποι έχουν κατακλύσει την Ελληνική πολιτική σκηνή ανά τους αιώνες. Κάθε εποχή έχει τους λαϊκιστές της.
Αυτόν τον καιρό ο λαϊκισμός έχει πάρει δύο μορφές:
Η μία πατάει επάνω στην φράση "θα πέσω με το κεφάλι ψηλά". Λέει η αφήγηση: Θα ψηφίσω αντιμνημονιακά κι ας γίνει ότι θέλει, αλλά τουλάχιστον "θα κρατήσω το κεφάλι μου ψηλά". Αντίστοιχα, αυτοί που δεν ψηφίζουν αντιμνημονιακά είναι φυσικά "προσκυνημένοι".
Το "κρατάω το κεφάλι μου ψηλά" απευθείνεται κατ' ευθείαν στο πληγωμένο υποσυνείδητο του καθ' ενός. Αντιπροσωπεύει τον καταπιεσμένο τσαμπουκά του "ξέρεις ποιός είμαι 'γω ρε", τον παλικαρισμό και τον ηρωισμό που θα ήθελε να έχει αλλά δεν έχει κ.ο.κ. Προφανώς αυτός ο λαϊκισμός δεν δίνει καμία λύση στο πραγματικό πρόβλημα (δεν έχουμε λεφτά), γιατί δεν είναι αυτός ο στόχος του. Ο στόχος του είναι να πορώσει τον ακροατή σε τέτοιο βαθμό που εκείνος να σταματήσει να σκέφτεται πως θα λυθεί το πρόβλημα και να γίνει οπαδός εκείνου που τον εκβιάζει: ψήφισε με, αλλιώς είσαι προσκυνημένος.
Πρόκειται για μπούρδα ολκής.
Δεν μπορώ να φανταστώ μεγαλύτερη αναξιοπρέπεια από το να απλώνεις το χέρι και να μην βρίσκεται κανείς να σου δανείσει για να μπορέσεις να εισάγεις το 70% των τροφίμων που εισάγεις αυτή τη στιγμή για να φας. Δεν μπορώ να φανταστώ μεγαλύτερη δυσφήμιση για μια χώρα διεθνώς από το να είναι η μόνη που δεν κατάφερε να παραμείνει σε ένα κλάμπ που όλοι θέλουν να μπουν (ρωτήστε τα Σκόπια και τους Τούρκους, να σας πουν). Δεν μπορώ να φανταστώ μεγαλύτερη ξεφτίλα από το να καταδικάσεις τον εαυτό σου και την οικογένεια σου σε ακόμα μεγαλύτερη φτώχια, γιατί θύμωσες που ο Σόιμπλε σου είπε τι να ψηφίσεις.
Η άλλη μορφή λαϊκισμού της περιόδου αυτής βασίζεται επάνω στο δίλημμα "εμείς ή το χάος". Επενδύοντας επάνω στον φόβο και την ανασφάλεια που εδρεύει βαθιά μέσα στο υποσυνείδητο του κάθε ανθρώπου, οι λαϊκιστές της άλλης μεριάς χρησιμοποιούν το ίδιο ακριβώς όπλο, με άλλες λέξεις. Ομοίως και αυτοί δεν έχουν κάτι συγκεκριμένο να προτείνουν και το γνωρίζουν και οι ίδιοι. Άλλωστε το τωρινό χάος αυτοί το προκάλεσαν. Γι' αυτό, αντί να ακούμε προτάσεις για λύση, ακούμε εκφοβισμούς. Για να αποφύγουν την γήμνια των ιδεών τους, προκαλούν πόλωση, ώστε να χαθούν οι όποιες άλλες φωνές θα μπορούσαν να φέρουν μια λύση στο πρόβλημα.
Με αυτό μου το κείμενο θα ήθελα να κάνω μια απλή παράκληση: την επόμενη φορά που ακούσετε κάποιον να μιλάει στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο, αναρωτηθείτε εάν αυτός ο άνθρωπος προσπαθεί να σας φοβήσει, να σας δώσει ελπίδα ή να σας μιλήσει λογικά. Εάν προσπαθεί να σας μιλήσει λογικά, ασχοληθείτε μαζί του. Ο άνθρωπος αυτός δεν προσπαθεί να σας παραπλανήσει. Προσπαθεί να σας πείσει.
Το εάν η λογική του είναι σωστή ή όχι, θα το κρίνει ο καθ' ένας μόνος του. Αρκεί να τον ακούσει. Στην σημερινή εποχή που όλοι έχουν μάθει να παίζουν με το υποσυνείδητο των Ελλήνων, αυτοί που επιμένουν να μιλάν με την λογική είναι οι πιο σοβαροί άνθρωποι που έχουμε.
Ας τους στηρίξουμε!
